ძიება
ხელოვნური ინტელექტის მარეგულირებელი საკანონმდებლო ჩარჩო
ავტორი:
თამარ ღუნაშვილი
სტრატეგიული კომუნიკაციების ხელმძღვანელი
გაეროს გლობალური შეთანხმების საქართველოს ქსელი
ხელოვნური ინტელექტი გარდაქმნის ეკონომიკას, ბიზნესსა და საზოგადოებებს პროდუქტიულობის გაზრდის, სამეცნიერო აღმოჩენებისა და მდგრადი განვითარების მიზნების მიღწევის საშუალებით. თუმცა, მისი უკონტროლო ზრდა აჩენს ისეთ ეთიკურ გამოწვევებს, როგორიცაა მიკერძოება, კონფიდენციალურობის საკითხები და უსაფრთხოების რისკები. ხელოვნური ინტელექტის გლობალური რეგულირება გადამწყვეტია მისი გამოყენებისას გამჭვირვალობის, სამართლიანობისა და ანგარიშვალდებულების უზრუნველსაყოფად. ხელოვნური ინტელექტის კორპორაციულ პასუხისმგებლობასთან და მდგრად პრაქტიკასთან შესაბამისობით, კომპანიებს შეუძლიათ, ხელი შეუწყონ ინოვაციებს და ამავდროულად, შეამცირონ მავნე ზეგავლენა.
საერთაშორისო თანამშრომლობა და მმართველობის ჩარჩოები აუცილებელია ამ პრობლემების გადასაჭრელად და უზრუნველსაყოფად, რომ ხელოვნურმა ინტელექტმა სარგებელი მოუტანოს ყველას, განსაკუთრებით, მდგრადობისა და ინკლუზიურობის ხელშეწყობის თვალსაზრისით.
ხელოვნური ინტელექტის მარეგულირებელი საერთაშორისო კანონმდებლობა და მმართველობის ძალისხმევა
ხელოვნური ინტელექტის სფეროში კანონმდებლობისა და მმართველობის მექანიზმების ჩამოყალიბების საერთაშორისო ძალისხმევა მიზნად ისახავს ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგიების შემუშავებას და გამოყენებას პასუხისმგებლიანად, ეთიკურად და ადამიანის უფლებებისა და დემოკრატიული ღირებულებების შესაბამისად.
ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის ხელოვნური ინტელექტის პრინციპები (2019): ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციამ (OECD) წარადგინა პირველი მთავრობათაშორისი სტანდარტი ხელოვნური ინტელექტის შესახებ, რომელიც პასუხისმგებლიანად გამოყენებაზე. აღნიშნული პრინციპები მხარს უჭერს ინოვაციურ და სანდო ხელოვნურ ინტელექტს, რომელიც უზრუნველყოფს ადამიანის უფლებებისა და დემოკრატიული ღირებულებების პატივისცემას.
იუნესკოს რეკომენდაცია ხელოვნური ინტელექტის ეთიკის შესახებ (2021): გაეროს განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის ორგანიზაციამ (UNESCO) მიიღო რეკომენდაციები, რომლებიც ხაზს უსვამს გამჭვირვალობას, ანგარიშვალდებულებას, ადამიანის უფლებებსა და გარემოზე ზემოქმედების საკითხებს. ეს ჩარჩო მიზნად ისახავს, დაეხმაროს წევრ სახელმწიფოებს ხელოვნური ინტელექტის ეროვნული პოლიტიკის შემუშავებაში, რაც, თავის მხრივ, ხელს შეუწყობს ეთიკური სტანდარტების დაცვას და მდგრადი განვითარების წინსვლას.
G7-ის და G20-ის ჩარჩო პროგრამები ხელოვნური ინტელექტის შესახებ: დიდი შვიდეულის (G7) და დიდი ოცეულის (G20) ქვეყნებმა შეიმუშავეს სახელმძღვანელო პრინციპები სანდო ხელოვნური ინტელექტისთვის, რომელიც ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სტანდარტებს შეესაბამება. აღნიშნული პრინციპები ხაზს უსვამს ადამიანზე ორიენტირებული ხელოვნური ინტელექტის განვითარების მნიშვნელობას, რაც უზრუნველყოფს ხელოვნური ინტელექტის სისტემების გამჭვირვალობასა და ანგარიშვალდებულებას, ასევე, იცავს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას.
ევროპის საბჭოს კონვენცია ხელოვნური ინტელექტის შესახებ: ევროპის საბჭო მუშაობს ხელოვნური ინტელექტის შესახებ ჩარჩო კონვენციაზე, რომელიც წევრ სახელმწიფოებში ხელოვნური ინტელექტის მართვის სამართლებრივი ბაზის შექმნას ითვალისწინებს. კონვენცია მიზნად ისახავს, უზრუნველყოს ხელოვნური ინტელექტის სფეროში საქმიანობის შესაბამისობა ადამიანის უფლებებთან, დემოკრატიასა და კანონის უზენაესობასთან,ასევე, ხელი შეუწყოს ტექნოლოგიურ პროგრესსა და ინოვაციებს. კონვენცია უნდა იყოს ტექნოლოგიურად ნეიტრალური, ფოკუსირებული პრინციპებზე და არა- კონკრეტულ ტექნოლოგიებზე.
აღნიშნული საერთაშორისო ინიციატივები ასახავენ გლობალურ ვალდებულებას ხელოვნური ინტელექტის განვითარებისა და დანერგვისთვის ერთიანი და ეთიკური მიდგომის შესამუშავებლად, რაც თავის მხრივ, უზრუნველყოფს, რომ ხელოვნური ტექნოლოგიები სარგებელს მოუტანს საზოგადოებას და ამავდროულად, შეარბილებს პოტენციურ რისკებს.
ევროკავშირის წამყვანი როლი ხელოვნური ინტელექტის საკანონმდებლო რეგულირებაში
ადამიანის უფლებებზე, მდგრადობასა და პასუხისმგებლიან ინოვაციებზე ხაზგასმით, ევროკავშირმა (EU) თავი დაიმკვიდრა, როგორც გლობალურმა ლიდერმა ხელოვნური ინტელექტის რეგულირების სფეროში. 2024 წელს ევროკავშირმა დაასრულა მუშაობა ხელოვნური ინტელექტის შესახებ აქტზე , რომელიც AI-ის მართვის საკითხებში მსოფლიოში პირველ ყოვლისმომცველ სამართლებრივ ჩარჩოს წარმოადგენს. აღნიშნული აქტი იყენებს რისკზე დაფუძნებულ მიდგომას, რომლის მიხედვით, ხელოვნური ინტელექტის სისტემების კლასიფიცირება ხდება მიუღებელი, მაღალი რისკის და ზომიერი რისკის მქონე ჯგუფებად. იგი ადგენს ხელოვნური ინტელექტის გამოყენების მკაცრ წესებს ისეთ კრიტიკულ სექტორებში, როგორიცაა ჯანდაცვის, ფინანსური და სამართალდამცავი სფეროები და კრძალავს ისეთ მავნე პრაქტიკებს, როგორიცაა სოციალური და ქცევითი ფაქტორებისა და ბიომეტრიული მონაცემების დამუშავება. გარდა ამისა, აქტი ხელოვნური ინტელექტის შესახებ ხელს უწყობს ხელოვნური ინტელექტის განვითარებას გარემოსდაცვითი და სოციალური მიზნების შესაბამისად, რაც ხაზს უსვამს ევროკავშირის ერთგულებას მდგრადი განვითარების მიმართ.
ხელოვნური ინტელექტის აქტის გარდა, ევროკავშირის მონაცემთა დაცვის რეგულაცია (GDPR) მოითხოვს, რომ ხელოვნური ინტელექტის მოდელები, რომლებიც პერსონალურ მონაცემებს ამუშავებს, შესაბამისობაში იყოს გამჭვირვალობის, სამართლიანობისა და მონაცემთა დაცვის პრინციპებთან. ეს ყოველივე უზრუნველყოფს, რომ ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგიები პატივს სცემდეს ადამიანთა პირადი ცხოვრების უფლებებს და ფუნქციონირებდეს მყარი სამართლებრივი ჩარჩოს ფარგლებში.
გარდა ამისა, ხელოვნურ ინტელექტზე დაფუძნებული პლატფორმების რეგულირებისთვის, ევროკავშირმა მიიღო ციფრული სერვისების აქტი (DSA) და ციფრული ბაზრების აქტი (DMA). აღნიშნული რეგულაციები მიზნად ისახავს მონოპოლიური ქმედებების პრევენციას და სამართლიანი კონკურენციის უზრუნველყოფას ციფრულ ბაზარზე, რაც უფრო უსაფრთხო და სამართლიანი ციფრული გარემოს შექმნას უწყობს ხელს.
ამგვარი ყოვლისმომცველი ზომების გამოყენებით, ევროკავშირი ავლენს პროაქტიულ მიდგომას ხელოვნური ინტელექტის მართვისადმი, ცდილობს დააბალანსოს ინოვაციები ეთიკურ მოსაზრებებთან და დააწესოს გლობალური სტანდარტი ხელოვნური ინტელექტის პასუხისმგებლიანი განვითარებისთვის.
კორპორაციული პასუხისმგებლობა და ეთიკური ხელოვნური ინტელექტი
ინოვაციებისა და ეფექტიანობის უპრეცედენტო შესაძლებლობების შეთავაზებით, ხელოვნური ინტელექტი ახდენს რევოლუციას ინდუსტრიებსა და საზოგადოებებში. თუმცა, ასეთი სწრაფი პროგრესი მოითხოვს ერთგულებას ხელოვნური ინტელექტის ეთიკური განვითარებისა და მისი პასუხისმგებლიანი გამოყენების მიმართ.
ბიზნეს სექტორისგან სულ უფრო მეტად მოელიან ხელოვნური ინტელექტის რეგულაციებისა და ეთიკური სტანდარტების დაცვას. წამყვანმა ტექნოლოგიურმა კომპანიებმა შეიმუშავეს სახელმძღვანელო პრინციპები პასუხისმგებლიანი ხელოვნური ინტელექტის განვითარების უზრუნველსაყოფად:
IBM: ხაზს უსვამს გამჭვირვალობას, სანდოობას და მომხმარებელთა პერსონალური მონაცემების დაცვის საკითხს ხელოვნური ინტელექტის სისტემებში.
Google: ფოკუსირებულია ისეთი ტიპის ხელოვნური ინტელექტის განვითარებაზე, რომელიც სარგებლის მომტანი და ანგარიშვალდებული იქნება საზოგადოების წინაშე.
Microsoft: ხელმძღვანელობს ისეთი პრინციპებით, როგორიცაა ანგარიშვალდებულება, ინკლუზიურობა, საიმედოობა და უსაფრთხოება, სამართლიანობა, გამჭვირვალობა და პერსონალური მონაცემების დაცვა.
აღნიშნული პრინციპები ადასტურებენ ერთგულებას ეთიკური ხელოვნური ინტელექტის განვითარებისადმი, რაც უზრუნველყოფს ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგიების პასუხისმგებლიან შემუშავებასა და გამოყენებას.
ხელოვნური ინტელექტი და კორპორაციული მდგრადობა
ხელოვნურ ინტელექტს შეუძლია, მნიშვნელოვნად წაწიოს წინ გარემოსდაცვითი, სოციალური და მმართველობითი (ESG) საკითხები:
კლიმატის ცვლილების საწინააღმდეგო ქმედება: ხელოვნური ინტელექტის მოდელებს შეუძლიათ კომპლექსური სისტემების პროგნოზირება და ოპტიმიზაცია, რაც აჩქარებს მდგრადი გადაწყვეტილებების განვითარებასა და დანერგვას.
რესურსების ეფექტურობა: ხელოვნური ინტელექტის შესაძლებლობები ორგანიზაციებს ეხმარება, თვალი ადევნონ და შეამცირონ ნახშირბადის კვალი, გააუმჯობესონ ენერგოეფექტურობა და შეამცირონ წყლის მოხმარება.
ნახშირბადის კვალის შემცირება: ხელოვნურ ინტელექტზე დაფუძნებული გადაწყვეტები საშუალებას გვაძლევს, მოვახდინოთ ოპერაციების ოპტიმიზაცია გარემოზე ზემოქმედების მინიმუმამდე დასაყვანად, რაც ხელს უწყობს უფრო მდგრადი სამყაროს შენებას.
მდგრადი განვითარების სტრატეგიებში ხელოვნური ინტელექტის ინტეგრირებით, კომპანიებს შეუძლიათ, მნიშვნელოვან პროგრესს მიაღწიონ გარემოსდაცვითი, სოციალური და მმართველობითი მიზნების შესრულებაში.
რა რისკებია მდგრადი განვითარების მიმართულებით?
მიუხედავად უპირატესობებისა, ხელოვნური ინტელექტი გარემოსთან დაკავშირებულ გარკვეულ გამოწვევებს წარმოშობს. მათ შორისაა ენერგიის გაზრდილი მოხმარება. თანამედროვე AI მოდელების განვითარება მოითხოვს დიდი გამოთვლითი რესურსების გამოყენებას, რაც ზრდის ენერგიის მოხმარებას და შესაბამისად, გარემოზე ზემოქმედებას.
გამოწვევების გადაჭრა აუცილებელია, რათა ხელოვნურმა ინტელექტმა დადებითი გავლენა მოახდინოს მდგრადი განვითარების მიზნების მიღწევაზე და თავიდან აიცილოს არასასურველი გარემოსდაცვითი შედეგები.
ბიზნეს სექტორმა უნდა გაითვალისწინოს ეთიკური პრინციპები ხელოვნური ინტელექტის განვითარებასა და დანერგვაში, უზრუნველყოს მისი მდგრადობა და შეამციროს მასთან დაკავშირებული რისკები. ეს მიდგომა უზრუნველყოფს, რომ AI იქცეს პოზიტიურ ძალად, რომელიც ტექნოლოგიურ პროგრესს საზოგადოებრივ კეთილდღეობასთან აერთიანებს.
ხელოვნური ინტელექტის საკანონმდებლო რეგულირების გამოწვევები და მომავალი
ხელოვნური ინტელექტი სწრაფად ვითარდება და ამ პროცესში, ქმნის როგორც შესაძლებლობებს, ასევე გამოწვევებს მისი რეგულირებისთვის. ხელოვნური ინტელექტის ეფექტური მართვა მოითხოვს რამდენიმე ძირითადი საკითხის გადაჭრას:
ხელოვნური ინტელექტის მარეგულირებელი კანონმდებლობის აღსრულება სხვადასხვა იურისდიქციაში
ხელოვნური ინტელექტის რეგულაციების თანმიმდევრული განხორციელება სხვადასხვა რეგიონში რთულდება განსხვავებული სამართლებრივი ჩარჩოებისა და პრიორიტეტების გამო. მაგალითად, ევროკავშირის ხელოვნური ინტელექტის აქტი ადგენს ყოვლისმომცველ ნორმებს სანდო AI-ის ხელშეწყობისთვის, თუმცა მისი აღსრულება შესაძლოა განსხვავდებოდეს სხვა რეგიონების მიდგომებისგან, რაც პოტენციურად რეგულაციების ფრაგმენტაციას გამოიწვევს.ინოვაციებისა და რეგულაციების დაბალანსება
მნიშვნელოვანია ბალანსის დაცვა ინოვაციების წახალისებასა და უსაფრთხოების უზრუნველყოფას შორის. ზედმეტად მკაცრმა რეგულაციებმა, შესაძლოა, შეაფერხოს ტექნოლოგიური პროგრესი, ხოლო ზედმეტად ლმობიერმა – საფრთხე შეუქმნას ეთიკურ სტანდარტებს. ევროკომისიის აქტი ხელოვნური ინტელექტის შესახებ მიზნად ისახავს აღნიშნული საკითხის მოგვარებას რისკზე დაფუძნებული მკაფიო წესების დადგენით ხელოვნური ინტელექტის შემქმნელებისა და მომხმარებლებისთვის, რაც ხელს უწყობს როგორც ინოვაციას, ასევე, აძლიერებს ნდობას.
ხელოვნური ინტელექტის მართვის გლობალური ჩარჩოს საჭიროება
საერთაშორისო თანამშრომლობას უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება ხელოვნური ინტელექტის გლობალური გავლენის გათვალისწინებით. ისეთი რეგიონული რეგულაციები, როგორიცაა ევროკავშირის აქტი ხელოვნური ინტელექტის შესახებ, მნიშვნელოვანია, თუმცა შესაძლოა, სრულად ვერ პასუხობდეს ტრანსსასაზღვრო გამოწვევებს. ერთიან გლობალურ სისტემას შეუძლია სტანდარტების ჰარმონიზაცია, რაც უზრუნველყოფს მსოფლიოში ხელოვნური ინტელექტის ეთიკურ განვითარებას, თუმცა, სხვადასხვა დაინტერესებულ მხარეებს შორის კონსენსუსის მიღწევა რთულ ამოცანად რჩება.
და ბოლოს, მიუხედავად იმისა, რომ რეგიონული ძალისხმევები, როგორიცაა ევროკავშირის ხელოვნური ინტელექტის აქტი, წინგადადგმული ნაბიჯია AI-ის ყოვლისმომცველი მართვისკენ, იურისდიქციების მასშტაბით მისი ეფექტიანი აღსრულება, რეგულაციებისა და ინოვაციების დაბალანსება და გლობალური ჩარჩოების ჩამოყალიბება კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ხელოვნური ინტელექტის პასუხისმგებლიანი და ეთიკური განვითარებისთვის.ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად, აუცილებელია ეთიკური და მდგრადი პრაქტიკის პრიორიტეტად ქცევა მათი განვითარებისა და დანერგვის პროცესში. ბიზნესი პროაქტიულად უნდა მოემზადოს ხელოვნური ინტელექტის რეგულაციების განვითარებისთვის, მმართველობის ძლიერი ჩარჩოების ჩამოყალიბებით, მარეგულირებელი ცვლილებების შესახებ ინფორმირებულობით და პასუხისმგებლობის კულტურის გაზრდით. საქმიანობაში ხელოვნური ინტელექტის პასუხისმგებლიანი ინტეგრირებით, კომპანიებს შეუძლიათ, წაახალისონ ინოვაცია, რომელიც თანხვედრაში იქნება მდგრადობასთან და ადამიანის უფლებებთან – ეს კი ხელოვნურ ინტელექტს საზოგადოებრივი სიკეთის მომტან ინსტრუმენტად წარმოაჩენს.
ამ სტატიის მომზადებისას გამოყენებული იყო შემდეგი ბმულები:
https://digital-strategy.ec.europa.eu
