ევროკავშირის ანტიკორუფციული რეგულაციები და პოლიტიკა

ავტორი: მაია გიორგაძე

პარტნიორობისა და კერძო სექტორთან ურთიერთობის მენეჯერი

გაეროს გლობალური შეთანხმების საქართველოს  ქსელი

კორუფცია  მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება მთელ მსოფლიოში, რაც ძირს უთხრის მმართველობას, ეკონომიკურ განვითარებასა და საზოგადოების ნდობას. ევროკავშირი, როგორც მრავალეროვნული გაერთიანება, რომელიც მიზნად ისახავს დემოკრატიის, კანონის უზენაესობისა და ეკონომიკური სტაბილურობის ხელშეწყობას, დიდი ხანია აღიარებს, კორუფციის მავნე ზეგავლენას წევრ ქვეყნებზე და მთლიანად საერთაშორისო საზოგადოებაზე. წლების განმავლობაში, ევროკავშირმა შეიმუშავა მკაცრი ანტიკორუფციული წესები და პოლიტიკა, რომელიც მიმართულია  კორუფციის პრევენციაზე,  გამოვლენასა  და  მის წინააღმდეგ ბრძოლაზე  ყველა სექტორში. წინამდებარე  სტატიაში განხილულია ევროკავშირის ანტიკორუფციული ჩარჩო, ძირითადი პოლიტიკა და გლობალური გავლენა.

ევროკავშირის ბრძოლა კორუფციასთან, ემყარება მის ვალდებულებას, დაიცვას ფუნდამენტური დემოკრატიული პრინციპები, მათ შორის გამჭვირვალობა, ანგარიშვალდებულება და კანონის უზენაესობა. ევროკავშირის ფუნქციონირების შესახებ ხელშეკრულება (TFEU), წარმოადგენს კორუფციასთან ბრძოლის სამართლებრივ საფუძველს, კერძოდ, 83-ე მუხლი, რომლის მიხედვით კორუფცია წარმოადგენს  ერთ-ერთ სერიოზულ დანაშაულს და ერთობლივ ძალისხმევას  მოითხოვს ევროკავშირის დონეზე.

მიუხედავად იმისა, რომ ანტიკორუფციული კანონმდებლობა, უპირველეს ყოვლისა, წევრი ქვეყნების იურისდიქციაში შედის, ევროკავშირი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სტანდარტების დადგენის, ძალისხმევის კოორდინაციისა და ყველა წევრი სახელმწიფოს მიერ ანტიკორუფციული პრინციპების თანმიმდევრული დაცვის კუთხით.

ევროკავშირმა შეიმუშავა მთელი რიგი სამართლებრივი ინსტრუმენტები, პოლიტიკა და ინიციატივები, რომლებიც მიზნად ისახავს კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლას როგორც  წევრ ქვეყნებში, ასევე გლობალურად:

1. ევროკავშირის ანტიკორუფციული ანგარიში (2014)

2014 წელს ევროკომისიამ გამოაქვეყნა თავისი პირველი (და ერთადერთი) ,,ევროკავშირის ანტიკორუფციული ანგარიში“, რომელიც დეტალურად აფასებდა კორუფციის დონეს ევროკავშირში და ასახავდა საუკეთესო პრაქტიკას, გამოწვევებს და რეკომენდაციებს წევრი ქვეყნებისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ კომისიამ გადაწყვიტა შეწყვიტოს ანგარიშის წარმოება, დოკუმენტში ხაზგასმულია, რომ  ევროკავშირი აღიარებს  კორუფციული რისკების, რეგულარული მონიტორინგისა და შეფასების აუცილებლობას, მთელი კავშირის მასშტაბით.

2. ევროპის საჯარო პროკურატურა (EPPO)

2021 წელს  EPPO-ს დაარსება მნიშვნელოვანი ეტაპია ევროკავშირის მხრიდან კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლაში, განსაკუთრებით, ევროკავშირის სახსრების ბოროტად გამოყენებასთან დაკავშირებით. EPPO-ს აქვს უფლება, გამოიძიოს და დაიწყოს სისხლისსამართლებრივი დევნა, ევროკავშირის ფინანსებთან დაკავშირებულ დანაშაულებზე, მათ შორის თაღლითობის, ფულის გათეთრებისა და კორუფციის ჩათვლით. EPPO-ს შექმნამ, ხაზი გაუსვა არსებით ცვლილებას ევროკავშირის მანდატში, დაეკისროს პიროვნებებს  და ორგანიზაციებს პასუხისმგებლობა ფინანსურ დანაშაულებზე, რომლებიც გავლენას ახდენს კავშირზე.

3. ევროკავშირის მამხილებელთა დაცვის დირექტივა (2019)

2019 წელს მიღებული ევროკავშირის მამხილებელთა დაცვის დირექტივა მიზნად ისახავს იმ პირების დაცვას, რომლებიც ავლენენ ევროკავშირის კანონმდებლობის დარღვევებს, მათ შორის კორუფციის ფაქტებს. დირექტივა წევრ ქვეყნებს ავალდებულებს შექმნან   მხილების უსაფრთხო არხები და დაიცვან მამხილებლები შემდგომი ზეწოლისგან. ამგვარად,  მამხილებელი პირი  შეძლებს მხილებას  უსაფრთხოების ნორმების გათვალისწინებით, რაც  ხელს შეუწყობს გამჭვირვალობას და ანგარიშვალდებულებას.

4. დირექტივები ფულის გათეთრების წინააღმდეგ (AMLDs)

ევროკავშირის დირექტივები ფულის გათეთრების წინააღმდეგ (AMLD)  კორუფციასთან ბრძოლის მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს წარმოადგენს. 2020 წელს მიღებული, მეხუთე დირექტივა ფულის გათეთრების წინააღმდეგ (5AMLD) ზრდის ბენეფიციარი საკუთრების, მომხმარებელთა სათანადო შეფასების და საეჭვო ტრანზაქციების შესახებ ანგარიშგების გამჭვირვალობას. ფულის გათეთრების წინააღმდეგ ბრძოლის გზით, ეს დირექტივები მიზნად ისახავს, თავიდან აიცილოს უკანონო ფინანსური ნაკადები, რომლებიც  ხშირად კორუფციულ საქმიანობას წარმოშობს.

5. ევროკავშირის სამოქმედო გეგმა ფულის გათეთრების წინააღმდეგ (2020)

2020 წლის მაისში, ევროკომისიამ მიიღო ახალი სამოქმედო გეგმა ევროკავშირის ფულის გათეთრებისა და ტერორიზმის დაფინანსების წინააღმდეგ ბრძოლის ჩარჩოს შემდგომი გაძლიერების მიზნით. სამოქმედო გეგმა ეფუძნება ექვს ძირითად პრინციპს, მათ შორის არსებული წესების ეფექტიან განხორციელებას, ევროკავშირის ერთიანი წესების შექმნას და გაძლიერებულ ზედამხედველობას. ეს ყოვლისმომცველი მიდგომა ასევე ხელს უწყობს კორუფციის შეკავებას იმ ფინანსური არხების აღმოფხვრის გზით, რომლებიც ხელს უწყობენ მას.

ევროკავშირის ანტიკორუფციული ძალისხმევა სცილდება მის საზღვრებს საერთაშორისო ორგანიზაციებთან და მესამე ქვეყნებთან პარტნიორობით. ევროკავშირი აქტიურად მონაწილეობს გლობალურ ინიციატივებში, როგორიცაა გაეროს კორუფციის წინააღმდეგ კონვენცია (UNCAC) და სახელმწიფოთა ჯგუფი კორუფციის წინააღმდეგ (GRECO), რომლებიც მიზნად ისახავს საერთაშორისო თანამშრომლობის განვითარებას და ანტიკორუფციული სტანდარტების პოპულარიზაციას მთელ მსოფლიოში.

გარდა ამისა,  სამეზობლო პოლიტიკისა და განვითარების პროგრამების მეშვეობით, ევროკავშირი ფინანსურ და ტექნიკურ დახმარებას უწევს ევროკავშირის არაწევრ ქვეყნებს. ეს ძალისხმევა მიზნად ისახავს ინსტიტუციური შესაძლებლობების ჩამოყალიბებას, სამართლებრივი ჩარჩოების გაძლიერებას და კორუფციით დაზარალებულ ქვეყნებში კარგი მმართველობის განვითარების ხელშეწყობას.

მიუხედავად იმისა, რომ ევროკავშირმა მნიშვნელოვან პროგრესს მიაღწია კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლაში, ჯერ კიდევ არსებობს გამოწვევები. კორუფციის საკითხის სირთულე, წევრი ქვეყნების განსხვავებული სამართლებრივი ჩარჩო და ანტიკორუფციული ღონისძიებების განხორციელების პოლიტიკური ნების განსხვავებული დონე  ის ფაქტორებია, რაც მუდმივად  ქმნის დაბრკოლებას.

ერთ-ერთი თემა,  რომლის გამოც აკრიტიკებენ ევროკავშირის ანტიკორუფციულ სისტემას  არის რეგულარული მონიტორინგისა და ანგარიშგების  ნაკლებობა. 2017 წელს ევროკავშირის მიერ ანტიკორუფციული ანგარიშის წარმოების შეწყვეტამ გააჩინა ეჭვები ევროკავშირის შესაძლებლობებთან დაკავშირებით, გააკონტროლოს და დააკვირდეს პროგრესს წევრ ქვეყნებში. თუმცა, ევროკომისიის ეკონომიკური და სოციალური პოლიტიკის კოორდინაციისა და მონიტორინგის ჩარჩო – ევროპული სემესტრი, რომელიც აკონტროლებს ეკონომიკურ და სტრუქტურულ რეფორმებს, ახლა მოიცავს ანტიკორუფციულ რეკომენდაციებს წევრი ქვეყნებისთვის.

გარდა ამისა, ევროკომისიამ ახლახანს წამოაყენა წინადადება ფულის გათეთრების საწინააღმდეგო სპეციალური ორგანოს (AMLA) შექმნის შესახებ, რომელიც გააკონტროლებს ფულის გათეთრების საწინააღმდეგო წესების შესაბამისობას ევროკავშირის მასშტაბით. ეს წინადადება ადასტურებს, რომ  ევროკავშირი აღიარებს ანტიკორუფციული ზომების უფრო ძლიერი აღსრულებისა და მეტი ჰარმონიზაციის აუცილებლობას.

ევროკავშირის ანტიკორუფციული რეგულაციები და პოლიტიკა გადამწყვეტ როლს ასრულებს დემოკრატიის დაცვაში, ეკონომიკური სტაბილურობის ხელშეწყობასა და ინსტიტუტების მიმართ საზოგადოების ნდობის უზრუნველყოფაში. ისეთი ინიციატივების მეშვეობით, როგორიცაა EPPO, მამხილებელთა დაცვის დირექტივა და დირექტივები ფულის გათეთრების წინააღმდეგ, ევროკავშირმა შეიმუშავა ყოვლისმომცველი ჩარჩო კორუფციის დასაძლევად. მიუხედავად დარჩენილი გამოწვევებისა, მიმდინარე რეფორმები და საერთაშორისო თანამშრომლობა ევროკავშირს საშუალებას აძლევს გააძლიეროს კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლა როგორც მის საზღვრებში, ისე გლობალურად.

ევროკავშირის ერთგულება გამჭვირვალობის, ანგარიშვალდებულებისა და კანონის უზენაესობისადმი მაგალითია სხვა რეგიონებისთვის, რომლებიც ებრძვიან კორუფციას, და ადასტურებს, რომ ერთიანი მიდგომა აუცილებელია კარგი მმართველობისა და მდგრადი განვითარების წინაშე მდგრადი ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული საფრთხის დასაძლევად.